Cũng gặp nhiều khó khăn và doanh
thu giảm mạnh như các ngành sản xuất, dịch vụ khác khi dịch bệnh
Covid-19 hoành hành, nhưng một tín hiệu sáng của ngành xuất bản là số
lượng sách bán online và sách điện tử tăng mạnh trong thời gian qua.
Sách truyền thống giảm mạnh
Số liệu từ Cục Xuất bản, In và Phát hành cho biết, tính đến thời điểm
cuối tháng 3-2020, hoạt động xuất bản nói chung, trước hết thị trường
phát hành sách truyền thống, dựa chủ yếu vào hệ thống cửa hàng bán lẻ
gặp nhiều khó khăn. Doanh thu của các đơn vị phát hành sách truyền thống
giảm mạnh, nhất là ở hai thị trường lớn Hà Nội và thành phố Hồ Chí
Minh. Tuy chưa có thống kê đầy đủ nhưng theo báo cáo của các đơn vị phát
hành sách lớn như FAHASA, Phương Nam, Tiền Phong, Tân Việt, Công ty
Đường sách Nguyễn Văn Bình... và các công ty sách, nhà sách tham gia
liên kết xuất bản như Anfabook, Thái Hà book, Nhã Nam, Đinh Tị, Đông
A... doanh thu giảm khoảng 30-40% so với cùng kỳ và dự kiến tiếp tục
giảm sâu trong tháng 4 năm 2020.
Dịch Covid-19 đã khiến cho nhiều sự kiện lớn về sách, xuất bản phải
hủy, hoãn, hoặc đóng cửa. Phố sách Hà Nội đóng cửa từ nửa cuối tháng 3
đến nay, hàng loạt hội sách Mùa Xuân do các đơn vị phát hành, NXB, các
nhà sách tổ chức cũng phải hủy, hoãn. Hội sách mùa xuân thành phố Hồ Chí
Minh tổ chức hai năm một lần cùng nhiều hoạt động hội chợ, triển lãm,
sự kiện liên quan đến sách nhằm hướng tới Ngày sách Việt Nam 21-4, dự
kiến tổ chức rải rác từ cuối tháng 3 và trong tháng 4 cũng bị hủy toàn
bộ, khiến các nhà xuất bản, các công ty sách, nhà sách, các đơn vị phát
hành mất đi nguồn thu không nhỏ.
Theo Cục Xuất bản, In và Phát hành, mặt khác, việc nhiều thị trường
đối tác lớn của ngành xuất bản như Trung Quốc, châu Âu, Mỹ đang căng
mình đối phó với đại dịch Covid, buộc nhiều công ty phải đóng cửa, hủy
hợp đồng cũng tác động không nhỏ đến thị trường mua bán bản quyền của
nhiều đơn vị trong nước, ảnh hưởng nhất định đến nguồn cung bản thảo.
Các hoạt động liên quan đến nhập khẩu nguyên liệu in ấn, xuất bản cũng
gặp khó khăn. Bên cạnh đó, chi phí thuê lao động, thuê mặt bằng của các
đơn vị phát hành, công ty sách trở thành gánh nặng lớn, trong điều kiện
doanh thu sụt giảm hoặc không có. Những điều này đã tác động tiêu cực
lên toàn bộ ngành in, xuất bản. Thống kê ba tháng đầu năm cho thấy, số
lượng nộp lưu chiểu giảm khoảng 15% so với cùng kỳ năm ngoái.
Bán online và sách điện tử tăng
Tuy nhiên, một điểm sáng của ngành in và xuất bản thời gian này là số
lượng sách bán qua hình thức online và sách điện tử đã tăng mạnh. Thời
gian cách ly xã hội, hạn chế đi lại, trẻ nhỏ học tập tại nhà cùng với
việc các địa điểm vui chơi giải trí, rạp chiếu phim, quán cà phê, nhà
hàng, điểm du lịch… đóng cửa đã khiến cho nhu cầu mua sách về nhà đọc
tăng cao.
Sách điện tử và sách bán online "đắt hàng" mùa dịch.
Do yêu cầu hạn chế tụ tập đông người, giữ khoảng cách để phòng tránh
dịch bệnh Covid-19, nhiều bạn đọc lựa chọn hình thức mua sách qua mạng
giúp kênh phát hành sách online tăng mạnh. Ghi nhận của Tiki, đơn vị lớn
nhất trong lĩnh vực bán sách online hiện nay cho thấy, trong hai tháng
đầu năm 2020, tỷ lệ tăng trưởng mặt hàng sách tăng 150% so với cùng kỳ
năm ngoái. Trong đó, năm mảng sách bán chạy nhất là: Sách văn học, kỹ
năng sống, thiếu nhi, kinh tế và truyện tranh. Đặc biệt, hai loại sách
có mức độ tăng trưởng cao trong hai tháng đầu năm nay so với cùng thời
điểm năm ngoái là sách y học (tăng gấp 2,7 lần) và sách thường thức gia
đình (tăng gấp 2 lần). Một số đơn vị khác như Fahasa, Anfabook, Nhã Nam,
Thái Hà book đều ghi nhận sự tăng trưởng này với mức từ 20-30%, Phương
Nam tăng trên 70%. Sự tăng trưởng đột biến của phát hành sách online ít
nhiều bù đắp một phần doanh thu cho các đơn vị, giúp cho các đơn vị có
thêm cơ hội duy trì hoạt động.
Cùng với thị trường sách online, thị trường sách điện tử cũng có sự
tăng trưởng mạnh mẽ. Theo Waka (đơn vị duy nhất trong khối phát hành
sách được cấp phép phát hành sách điện tử), doanh thu tăng khoảng 20-30%
trong tháng 2. Cuối tháng 2, lượng user truy cập vượt hơn 15.000 trong
đó đối tượng bạn đọc VIP tăng đáng kể. Số thư viện mua account tăng.
Việc huy động kinh phí để tổ chức xuất bản sách in truyền thống (với sự
phối hợp với các nhà xuất bản, nhà sách) sau khi xuất bản phiên bản điện
tử thuận lợi hơn. Việc thí điểm bán lưu niệm và các vật phẩm văn hóa
khác qua fan club cũng có nhiều thuận lợi, mở ra nguồn doanh thu mới
ngoài sách.
Như vậy, có thể thấy khoảng thời gian giãn cách xã hội và tạm dừng
các hoạt động vui chơi giải trí lại là một cơ hội cho các đơn vị xuất
bản trong việc tái cơ cấu lại các loại hình sách, thăm dò nhu cầu thị
trường và tập trung vào những loại sách mà hiện tại bạn đọc đang có nhu
cầu cao. Bên cạnh đó, cùng với các kênh bán online chung (còn chưa
nhiều) như Tiki, Shoppee, Fahasa…, các đơn vị phát hành cũng cần đầu tư
thêm vào chính các kênh bán online của mình, tăng cường quảng bá, giới
thiệu và cập nhật liên tục thông tin về các đầu sách mới, kết hợp với
các biện pháp kích cầu… để vượt qua thời điểm khó khăn này.